به طور کلی کنتاکتور به کلید مغناطیسی می گویند که بین دستگاه های برقی و تجهیزات آنها ارتباط الکتریسیته برقرار می کنند و کنتاکتور کمکی هم روی آن نصب می شود. از طرفی کنتاکتور کمکی یا تیغه کمکی کنتاکتور از جمله تجهیزاتی است که به شکل جداگانه به کنتاکتور وصل شده و در مدار فرمان از آن استفاده می کنند.
کنتاکتورها تا 600 آمپر و حتی بالاتر را می توانند تحمل کنند و کاربرد آنها در مدار قدرت است (تحریک آنها با 24 ولت از نوع DC، 220 ولت از نوع AC یا 380 ولت است). اما کنتاکتور کمکی برای جریان هایی که حداکثر 6 آمپر هستند استفاده می شوند. در ادامه توضیح کاملی در خصوص اینکه کنتاکتور کمکی چیست خواهیم داد و اینکه چه کاربرد و مزایایی دارد.
کنتاکتور کمکی چیست؟
همانطور که در ابتدای توضیحات هم اشاره کردیم کنتاکتورهای کمکی روی کنتاکتورها نصب می شوند هر چند قابلیت اتصال روی کلیدهای حرارتی، کلیدهای مینیاتوری و کلیدهای اتوماتیک هم دارند. با توجه به قابلیت تحمل جریان آمپری که گفته شد در مدار فرمان استفاده می شوند. کنتاکتورها گاها تیغه های NC و NO ندارند به همین دلیل کنتاکت کمکی را جداگانه خریداری می کنند.
نکته بسیار مهم در خصوص کنتاکتورهای کمکی این است که در اکثر مواقع فقط قابلیت نصب روی کنتاکتورهای هم برند و هم مدل خودشان را دارند و روی برندهای دیگر نمی توان نصب کرد. هر زمان که کنتاکتور قطع و وصل می شود وضعیت تیغه های کمکی هم فرق می کند به این صورت که با تحریک شدن بوبین کنتاکتور توسط ترمینال های A1 و A2، تیغه های بسته (NC)، باز شده و تیغه های باز (NO)، بسته می شوند.
نکته بعدی که باید در خصوص کنتاکتورهای کمکی بدانید این است که این نوع کنتاکتورها، بخش محرک سولونوئیدی ندارند به همین دلیل در دسته کنتاکتورهای خود تحریک نیستند. به عبارت دیگر امکان نصب کنتاکتور کمکی به شکل مستقل در مدار وجود ندارد و بر روی کنتاکتور اصلی نصب می گردد که یا فاقد تیغه های باز و بسته است و یا می خواهیم بیشتر شود.
نحوه کارکرد کنتاکتور کمکی
گاهی اوقات پیش آمده که سیم رله یا فیوز موقعی که اضافه بار باعث قطع شدن رله یا فیوز می شود، بسوزد که نتیجه آن تولید دود در سیستم است. اما نحوه کارکرد کنتاکتور کمکی چیست؟ کنتاکتور کمکی کاری می کند که یک سوئیچ، کلید دیگری که معمولا بزرگتر است را کنترل است که این کار را از طریق سیم پیچ با کنتاکت های پر قدرت در داخل و دو مجموعه کنتاکت کم مصرف در دو طرف خود انجام می دهد.
کنتاکتورهای کمکی برخلاف سیم پیچ های کنتاکتورهای اصلی برق که برای کار پیوسته در نیروگاه رتبه بندی می شوند، دارای ویژگی به اسم تأخیر زمانی هستند. یعنی جلوی آسیب احتمالی را در مواقعی که ممکن است در حین فعالیت، کنتاکتور کمکی باز شود را می گیرند.
شیوه های دیگر عملکرد کنتاکتور کمکی به شکل جزئی در عنوان بعدی که مربوط به کاربردهای آنهاست توضیح داده شده اند.
کنتاکتور کمکی چه کاربردهایی دارد؟
کاربرد اصلی کنتاکت کمکی در مدار فرمان برق صنعتی است. تیغه NO یا تیغه باز وقتی الکتروموتور خاموش یا روشن می شود، در نقش تیغه خودنگهدار است که در این حالت یک PLC است. (برای آشنایی جزئی با پی ال سی می توانید مقاله اتوماسیون صنعتی چیست را مطالعه کنید). وقتی دستگاه روشن می شود تیغه باز هم بسته شده که در این صورت برق مورد نیاز بوبین تأمین می گردد. این فعالیت تا زمانی که کلید توقف، زده نشده باشد ادامه پیدا می کند.
کاربرد دیگر کنتاکتور کمکی در تأمین کنترل مرکزی روشنایی تأسیسات و بخش های بزرگ مثل ساختمان های اداری و تجاری، هتل ها و غیره است. در واقع در تأسیسات این ساختمان برای اینکه مصرف برق سیم پیچ کنتاکتورها را کاهش دهند، کنتاکتور کمکی شروع به کار خواهد کرد و با وارد کردن انرژی به شکل لحظه ای، کنتاکت هایی که به شکل دستی، بسته می شدند، باز کرده و کنتاکت های بسته را هم باز می کند.
اکنون که دریافتیم کنتاکتور کمکی چیست، کاربردهای آن قابل درک تر است. یکی از این کاربردها، استارت موتورهای الکتریکی است. به دستگاه تأمین کننده نیروی لازم برای عملکرد موتورهای الکتریکی، استارت مغناطیسی گفته می شود. وظیفه استارت مغناطیسی هم محافظت کردن از قطع برق، کمتر کردن ولتاژ و اضافه بار است.
کاربرد بعدی کنتاکتورهای کمکی، ساده سازی تابلوهای برق صنعتی است. چون دیگر نیاز نیست برای هر بخش از مدار فرمان، طراحی جداگانه برای قرار دادن یک کنتاکتور یا رله مستقل داشته باشیم که هر کدام سیم کشی مجزا بخواهند تا فرمان را بصورت جداگانه ارسال کنند. بنابراین تابلوهای برق صنعتی کوچکتر هم می توان استفاده کرد.
انواع کنتاکتور کمکی
همانطور که در ابتدای مطلب هم توضیح دادیم کنتاکتورهای کمکی روی کنتاکتور اصلی نصب می شوند. با این حال ممکن است در قسمت های دیگری هم نصب گردند و از این حیث به چندین مدل تقسیم می شوند:
- نصب از بغل
- نصب از جلو
- نصب از پایین
همچنین در تقسیم بندی دیگر، کنتاکتورهای کمکی از لحاظ تعداد تیغه های باز و بسته به انواع زیر تقسیم می گردند:
- دو NO و دو NC
- دو NO
- دو NC
- یک NO و یک NC
- یک NO و سه NC
- سه NO و یک NC
- چهار NO
مزایای کنتاکتور کمکی
با وجود تمام توضیحاتی که راجع به کنتاکتور کمکی چیست، داده شد. اکنون هم با نحوه عملکرد کنتاکتورهای کمکی و هم با شیوه کارکرد و کاربردهای آن آشنا شدید. بد نیست مزایای آنها را به شکل موردی، مختصر و مفید مطالعه کنید:
- طراحی مدار فرمان را ساده تر می کنند
- فضای مورد نیاز برای طراحی تابلو برق را کوچکتر می کنند
- برای مواقعی که به توسعه کاربردی کنتاکتورهای اصلی نیاز باشد کمک می کنند
- عیب یابی را در تابلوهای برق سریعتر می سازند
- جلوی نصب زیاد و سیم کشی پیچیده را در تجهیزات تابلو برق می گیرند
- با آزاد کردن بار اضافی مدار، جلوی وارد آمدن فشار زیاد به فیوز یا قطع کننده اصلی را کمتر کرده و در نتیجه جلوی آسیب رسیدن بخاطر جریان و گرمای بالا به تجهیزات را می گیرند.
- کنتاکتورهای کمکی طول عمر قطع کننده های مدار را افزایش می دهد
- میزان خطرات ناشی از خرابی الکتریکی را به شدت کاهش می دهند چون بار بیش از حد روی کلید مدار وجود ندارد
تفاوت کنتاکت های کمکی قدیم و جدید
در گذشته و مدل های قدیمی کنتاکت های کمکی، برای نشان دادن تیغه های باز و بسته از حروف O و S استفاده می کردند و عدد پشت آنها نشان دهنده تعداد تیغه های باز و بسته بود مثلا 2S+2O یعنی دو کنتاکت باز و دو کنتاکت بسته است. اما امروزه از یک عدد دو رقمی استفاده می کنند مثلا 12 یعنی یک کنتاکت باز و دو کنتاکت بسته است.
فرق بین کنتاکت کمکی و اصلی چیست؟
ظاهر کنتاکت کمکی و اصلی فرق زیادی ندارد اما نحوه عملکردشان متفاوت است که باعث کاربردهای متفاوت شده است. مثلا کنتاکتورهای اصلی، برای قطع و وصل کردن مدارهای الکتریکی که توان بالایی دارند استفاده می شوند در حالی که کنتاکت های کمکی نقش کنترلی دارند و سیگنال های خروجی امکان عملکرد پیدا می کنند. از طرفی با این کنتاکت ها می توان تجهیزاتی مثل رله را به کنتاکتور اصلی وصل کرد یا چند کنتاکتور را می توان به شکل سری به یکدیگر وصل نمود.
فرق بین کنتاکتور و کلید چیست؟
کنتاکتور برای باز و بسته کردن کنتاکت ها نیاز به ساییدگی مکانیکی ندارند به همین دلیل در مقایسه با کلیدها بیشتر عمر می کنند. کنتاکتو حفاظت بهتری برای دستگاه ها ایجاد می کنند. با کنتاکتور می توانید مدار فرمان اتوماتیک داشته باشید. برای کنترل و فرمان از راه دور در سیستم ها، کنتاکتور روش مقرون به صرفه تری هستند. با کنتاکتور می توانید مصرف کننده را از چندین محل قطع و وصل کنید. حتی سرعت قطع و وصل با طراحی مناسب کنتاکتور امکان پذیر است. همچنین وقتی برق قطع می شود، مدار مصرف کننده هم قطع شده و برای راه اندازی دوباره باید استارت بخورند بنابراین خطرات وصل شدن ناگهانی جریان برق حذف می گردد.
فرق بین کنتاکتور کمکی و رله چیست؟
هر دو به نوعی سوئیچ الکترومغناطیسی هستند با این تفاوت که رله ها برای ولتاژ پایین و کنتاکتورها برای ولتاژ بالا مناسب هستند. کنتاکتورها دارای مقاومت ذاتی در برابر اضافه بار هستند و می تواند جریان بار بیشتری را تحمل کنند. از طرفی کنتاکتورها می توانند قوس و نوسان ایجاد شده موقع قطع جریان های سنگین را کنترل و سرکوب کنند در حالی که رله ها نمی توانند.
جمع بندی مطالب
کنتاکتور کمکی چیست و در برق صنعتی چه کاربردهایی دارد؟ کنتاکتور کمکی که بر روی کنتاکت های اصلی نصب می شوند به منظور جبران نبود تیغه های باز و بسته یا افزایش ظرفیت تعداد آن است. بسته به نوع کنتاکتور کمکی می توان کاربردهای متفاوتی در تاسیسات و تجهیزات اتوماسیون صنعتی مختلف، انتظار داشت. طبیعتا مدل های مختلف از برندهای گوناگون فقط بر روی کنتاکتور اصلی همان برند نصب می شوند. مزایای مختلف و کاربردهای گسترده باعث شده تا به جای کلیدها و رله ها از کنتاکتورهای کمکی استفاده کنند که به توضیح کامل آنها پرداختیم.
